17 mei 2021
Fernand Maillard, bedrijfsrevisor
Eerst een beetje cultuur!
Volgens het Larousse® woordenboek duidt de term zombie in de voodoo folklore een spook aan in dienst van een tovenaar, een persoon die een afwezige lucht heeft, die verstoken is van elke wil.
In de informatica verwijst de term zombie naar een computer die op afstand wordt bestuurd door een andere persoon, die de computer zonder medeweten van de eigenaar gebruikt om kwaadaardige handelingen te verrichten, kortom gehackte computers. Dit bewijst eens te meer dat het noodzakelijk is gebruik te maken van een veilige en gecontroleerde toegang tot computers, alsmede van bijgewerkte antivirus- en beschermingsprogramma's, om te voorkomen dat men een doorgeefluik en een hacker wordt, een soort "muilezel" zoals wij die kennen bij het vervoer van drugs, maar dan zonder het te weten.
De laatste jaren duikt deze term ook steeds vaker op in de economische literatuur. In de zakenwereld zijn er ook bedrijven van diverse types die als zombies worden omschreven. De huidige gezondheids- en economische crisis is een gunstig klimaat voor hun wildgroei, en ook het moratorium op faillissementen in België kan een gunstig klimaat voor hen scheppen.
Deze ondernemingen zijn wat kan worden omschreven als “levende-dode” ondernemingen, waarvan de bedrijfsresultaten niet voldoende winst genereren om alleen al de rente op hun schulden te dekken. Zij overleven alleen dankzij permanente kapitaalinjecties en het gebruik van bankfinanciering tegen zeer lage kosten gedurende verscheidene jaren, aangezien de rentevoeten zeer laag zijn. Hierdoor kunnen zij zich handhaven door zich goedkoop te financieren en de zwakte van hun winsten te maskeren. Gezien de broosheid van deze bedrijven is het risico op een faillissement dus zeer groot, maar wat opvalt is dat het aantal van deze bedrijven toeneemt: sommige deskundigen spreken van 10 tot 20% van de Belgische ondernemingen.
Deze "zombificatie" van ondernemingen kan enerzijds in verband worden gebracht met het uitstel van bepaalde banken, die liever nieuwe leningen verstrekken om de onderneming in leven te houden dan verlies te boeken, en die de resultaten van de bank liever niet naar beneden halen, en anderzijds met de daling van de rentevoeten, die de financiering van ondernemingen in moeilijkheden vergemakkelijkt. Een dergelijke schuldenlast betekent wel dat ondernemingen failliet zouden gaan als de rentevoeten normaal zouden zijn en de huidige abnormaal lage rentevoeten zouden heel goed opnieuw kunnen stijgen.
Deze zombiebedrijven concurreren met vennootschappen die zich hebben weten aan te passen aan de evolutie van hun omgeving en de aanzienlijke productiviteitswinst hebben weten te benutten die technologie en digitale vooruitgang bieden, in tegenstelling tot de zombies die niet in deze transformatie zijn geslaagd en zich geleidelijk aan van hun inhoud ontdoen, waardoor een vorm van oneerlijke mededinging ontstaat, maar ook een groot risico voor hun partners en stakeholders. De daling van de rentevoeten heeft het mogelijk gemaakt hun situatie te camoufleren. Door een overdreven prijsverlagingsbeleid, margeverlagingen en chronische onderinvesteringen in productiviteitsverbetering - allemaal gemeenschappelijke kenmerken van deze zombiebedrijven - zijn zij in een vicieuze cirkel terechtgekomen.
Door het monopoliseren van middelen (kapitaal, bankfinanciering, overheidsfinanciering en -steun, arbeidskrachten, klanten, enz.) belemmert hun aanwezigheid de komst van nieuwe, meer dynamische en financieel solide ondernemingen.
Maar het gaat niet alleen om KMO's, het verschijnsel kan zich ook voordoen bij grote, zelfs zeer grote ondernemingen, waarvan het ontoereikend eigen vermogen in combinatie met het gebruik van momenteel goedkope financiering en duizelingwekkende beurswaarderingen zonder ook maar het minste positieve bedrijfsresultaat te hebben laten zien, waarderingen waarvan de gegrondheid twijfelachtig is en die overgeleverd zijn aan de genade van de geringste niesbui in de financiële wereld. Dit maakt hen uiterst kwetsbaar en gevoelig voor de ontwikkeling van de markten, om nog maar te zwijgen van de grote onderlinge banden tussen deze ondernemingen, waarvan het domino-effect zeer snel leidt tot de besmetting van de moeilijkheden van de ene onderneming op de andere.
Zelfs de bankwereld blijft niet gespaard: naast banken met een normale winstgevendheid zijn er andere die er enkel in slagen een zeer laag rendement op eigen vermogen te genereren, vaak zelfs lager dan de financieringskosten van dit eigen vermogen. Deze banken staan bekend als zombiebanken en zullen niet in staat zijn zich te handhaven bij een rentestijging. Het is dan ook verbazingwekkend vast te stellen dat bepaalde (onder meer Europese) banken niet alleen onrendabel zijn, maar ook dat zij verrassend genoeg tijdelijk kunnen overleven. Maar uiteindelijk zullen zij verdwijnen met alle gevolgen van dien voor hun klanten en de Staten die deels borg staan in geval van faillissement.
Wat kunnen wij hieruit besluiten? Enerzijds is het absoluut noodzakelijk het eigen vermogen van ondernemingen te versterken. En anderzijds moeten wij ophouden deze zombiebedrijven kunstmatig in leven te houden dankzij steun en goedkoop krediet. In onze rol van adviseur van ondernemingen moet de analyse van de rentabiliteit en de continuïteit van ondernemingen gebaseerd zijn op de hierboven vermelde parameters inzake de evolutie van de financieringskosten, de vooruitzichten op een reële winstgevenheid en de analyse van de reële middelen die de ondernemingen hebben ingezet om hun veerkracht te garanderen.